Khi còn tại gia Tôn giả Nanda là một thanh
niên chăn bò mướn. Ngày ngày, Nanda dẫn bò đến ăn cỏ bên bờ sông Hằng thuộc địa
phận xứ Kosambi. Lúc ấy gặp dịp Ðức thế Tôn trú ở Kosambi, cùng với chúng Tỳ
kheo 1250 vị.
Một hôm Thế Tôn cùng các Tỳ kheo du hành dọc
bờ sông. Ngài thấy một khúc gỗ lớn trôi theo dòng nước và chỉ cho các Tỳ
kheo:
- Này các Tỳ kheo, nếu khúc gỗ ấy không đâm
vào bờ này, không đâm vào bờ kia, không chìm giữa dòng, không mắc cạn trên đất
nổi, không bị người nhặt lấy, không bị phi nhân nhặt lấy, không bị lọt vào xoáy
nước, không bị mục nát bên trong... thì nó sẽ hướng về biển, xuôi theo biển,
nhập vào biển. Vì cớ sao, này các Tỳ kheo, vì dòng sông này hướng về biển, xuôi
theo biển. Cũng vậy, hỡi các Tỳ kheo, nếu các con không đâm vào bờ này, bờ kia,
không chìm giữa dòng, không mắc cạn, không bị người nhặt lấy, không lọt vào
xoáy nước, không mục nát bên trong... thì các con sẽ hướng về, sẽ xuôi theo
niết bàn, sẽ nhập vào dòng niết bàn. Vì sao, này các Tỳ kheo, chính vì pháp của
Như Lai, giảng nói xu hướng của niết bàn, xuôi theo niết bàn, nhập vào niết
bàn.
Khi được nghe nói vậy, một tỳ kheo
bạch:
- Bạch Thế Tôn, bờ này là gì? Bờ kia là gì?
Thế nào là chìm giữa dòng? Thế nào là mắc cạn trên miếng đất nổi? Thế nào là bị
người nhặt? Phi nhân nhặt? Thế nào là lọt vào xoáy nước? Thế nào là mục nát bên
trong?
- Các Tỳ kheo, bờ này ám chỉ sáu căn: mắt,
tai, mũi, lưỡi, thân, ý. Bờ bên kia chỉ cho sáu trần: sắc, thanh, hương, vị,
xúc, pháp. “Bị chìm giữa dòng” dụ cho hỉ và tham (khoái thích, ham muốn). Mắc
cạn trên đất nổi đồng nghĩa với ngã mạn. “Bị người nhặt” là dụ cho vị Tỳ kheo
sống quá liên hệ với cư sĩ, chung vui chung buồn, an lạc khi chúng an lạc, đau
khổ khi chúng đau khổ, trói buộc mình trong các công việc, chúng xướng xuất. Ðó
gọi là vị Tỳ kheo bị loài người nhặt lấy. Và này các Tỳ kheo, “Bị phi nhân nhặt
lấy” có nghĩa là vị Tỳ kheo tu phạm hạnh với mơ ước được sanh lên cõi trời,
hưởng phước báo chư thiên. “Bị lọt vào xoáy nước” là đồng nghĩa với năm dục trưởng
dưỡng: tài, lợi, sắc đẹp, danh tiếng, ăn và ngủ. “Bị mục nát bên trong” ám chỉ
vị Tỳ kheo theo các ác pháp có những hành động khả nghi, không giữ giới mà hiện
tướng thanh tịnh, nội tâm hủ bại, đầy dục vọng, đó gọi là bị mục nát bên
trong”.
Khi ấy người chăn bò Nanda đứng cách Thế Tôn
không xa. Chàng tiến lại bạch:
- Bạch Thế Tôn, con không đâm vào bờ này, con
không đâm vào bờ kia, con không chìm giữa dòng, con không bị mắc cạn trên đất
nổi, con không bị loài người nhặt lấy, con không bị phi nhân nhặt lấy,
con không lọt vào xoáy nước, con không mục nát bên trong. Bạch Thế Tôn, mong
Thế Tôn cho con được xuất gia với Thế Tôn, được thọ đại giới.
- Này Nanda, hãy đem trả bò cho chủ của con
đã.
- Bạch Thế Tôn, chúng sẽ tự trở về. Các bò mẹ
đang mong gặp lại chúng.
- Tuy vậy này Nanda, con hãy trả lui các con
bò ấy cho những người chủ.
Nanda vâng lời dắt bò về trả cho chủ rồi trở
lại bên Phật:
- Bạch Thế Tôn, con đã trả lại những con bò.
Hãy cho con được xuất gia với Thế Tôn. Hãy cho con thọ đại giới.
Rồi Nanda, người chăn bò, được xuất gia với
Thế Tôn, được thọ đại giới. Sau khi thọ giới không lâu, Tôn giả Nanda sống một
mình an tịnh thân cảm được lạc thọ mà các thiện gia nam tử vì lòng tin xuất gia
từ bỏ gia đình đã hướng đến. Vị ấy biết “sanh tử đã tận, phạm hạnh đã thành,
các việc nên làm đã được làm xong, không còn phải trở lại đời này nữa” Tôn giả
Nanda trở thành một vị A La Hán.
Thích Nữ Trí Hải
“Trải lòng bi mẫn Tâm đồng
Phật
Dứt hết vô minh Phật tức
Tâm
Phật Phật Tâm Tâm đồng thể
tánh
Phật Tâm cũng diệt đến viên thành”.
